|
HİCR 30 31 |
فَسَجَدَ
الْمَلآئِكَةُ
كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ
{30} إِلاَّ
إِبْلِيسَ
أَبَى أَن
يَكُونَ مَعَ
السَّاجِدِينَ
{31} |
30. Bunun üzerine
meleklerin hepsi toptan secde ettiler.
31. İblis müstesna O,
secde edenlerle beraber olmayı kabul etmedi.
Yüce
Allah'ın:"Bunun üzerine meleklerin hepsi toptan secde ettiler. İblis
müstesna" buyruğu ile ilgili açıklamalarımızı iki başlık halinde
sunacağız:
1- İblis ve Şeytanlar:
2- Cinsten Yapılan Istisna ile ilgili
Görüşler:
1- İblis ve Şeytanlar:
Yüce Allah'ın: "Ben
sana emrettiğim halde seni secde etmekten alıkoyan nedir!'' (el-A'raf, 12)
buyruğu dolayısıyla İblis'in de secde etmekle emr olunduğunda hiç bir şüphe
yoktur. Onu, secde etmekten alıkoyan ise, büyüklük taslaması ve kendisini secde
edecek kadar küçük görmemesidir. Nitekim, el-Bakara Süresi'nde (34. ayet, 7.
başlıkta) buna dair açıklamalar geçmiş bulunmaktadır. Diğer taraftan şöyle de
denilmiştir: İblis, aslında meleklerden idi. O bakımdan bu istisna, cinsten
yapılmış (muttasıl) bir istisnadır. Başkaları da; İblis meleklerden değildi,
derler. O bakımdan, buradaki istisna munkati' bir istisnadır, demişlerdir.
Bütün bunlara dair açıklamalar, yine el-Bakara Süresi'nde (34. ayet, 5.
başlıkta) geçmiş bulunmaktadır.
İbn Abbas der ki:
"Cann" cinlerin babasıdır ve bunlar şeytan değildirler.
Şeytanlar, İblis'in
çocuklarıdır. Onlar ancak İblis ile birlikte öleceklerdir. Cinler ise ölürler,
onların kimisi mü'mindir, kimisi kafirdir. Adem, insanların babasıdır ... ''
Cann" cinlerin babasıdır. İblis ise şeytanların babasıdır. İbn Abbas'ın bu
görüşünü el-Maverdı nakletmiştir. el-Bakara Süresi'ndeki açıklamalar ise bundan
farklıdır, o bakımdan bu hususta yapılmış açıklamaların orada da takip edilmesi
gerekir.
2- Cinsten Yapılan
Istisna ile ilgili Görüşler:
Cinsten, aynı cinsten olmayan
şeylerin istisna edilmesi, Şafii'ye göre sahihtir. Öyle ki bir kimse: Filanın
benim üzerimde bir dinar alacağı vardır, ancak bir elbise müstesna, yahut da
benden on elbise alacağı vardır, bir ölçek buğday müstesna ve buna benzer
şekilde istisnalar yapacak olursa, bu makbul bir istisnadır. Ve sözünü ettiği
meblağdan o elbisenin veya buğdayın kıymeti düşülür. Kile ile ölçülenler,
ağırlık ile tartılanlar ve miktar ile belirtilenler arasında bu hususta
herhangi bir fark yoktur.
Malik ve Ebu Hanife -Allah
ikisinden de razı olsun- derler ki: Ağırlık ile tartılan şeylerden kile ile
ölçülenlerin ve kile ile ölçülenlerden ağırlık ile tartılanların istisnasının
yapılması caizdir. Hatta bir kimse buğdaydan dirhemleri, dirhemlerden de
buğdayı istisna edecek olursa, kabul edilir. Ancak kıymeti nazar-ı itibara
alınan şeyleri kile ile ölçülenlerden, yahut ağırlık ile tartılanlardan istisna
ederse veya kile ile ölçülenleri, kıymeti ifade edilerek belirtilenlerden
istisna ederse, - mesela: Bir elbise müstesna benim on dinar borcum var yahut
da bir dinar müstesna, benim on elbise borcum var diyecek olursa- böyle bir
istisna sahih olmaz ve bu şekilde borç ikrannda bulunanın bütün meblağı ödemesi
gerekir.
Muhammed b. el-Hasen ise
der ki: Cinsten olmayan şeyin istisna edilmesi sahih değildir ve ikrarda
bulunan kimse, yaptığı ikrarın tamamını ödemekle yükümlü olur.
Şafii'nin sözünün delili
şudur: istisna lafzı, hem cins hakkında kullanılır, hem cinsin dışındaki şeyler
hakkında kullanılır. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Onlar orada
ne batıl, ne de günahı gerektiren bir söz işitirler. ''Selam selam'' diye bir
söz müstesna. "(el- Vakıa, 25-26) Görüldüğü gibi burada Yüce Allah
"selam" sözünü genel olarak boş sözlerden istisna etmiştir. İşte bunun
bir benzeri de: "Bunun üzerine meleklerin hepsi toptan secde ettiler,
İblis müstesna" buyruğudur. İblis ise meleklerden değildir. Zaten Yüce
Allah bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: "ıblis müstesna) hemen secde
etmişlerdi. O ise) cinden olduğu için Rabbinin emrinden dışarı çıkmıştı.''
(el-Kehf, 50) Şair de şöyle demektedir: "Ve bir şehir ki orada ünsiyet
verecek hiç bir dost yok Erkek ceylanlar ile beyaz develerden başka."
Görüldüğü gibi burada
şair, erkek ceylanlar ile beyaz develeri "ünsiyet verecek dostlar"dan
istisna etmiştir. en-Nabiğa'nın şu beyiti de buna benzemektedir: (- - -orjinal
nüshada da burası boş)
SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E
TIKLAYIN